१६.१५ – आढ्योऽभिजनवान् अस्मि

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय १६ << अध्याय १६ श्लोक १४ श्लोक आढ्योऽभिजनवान् अस्मि कोऽन्योऽस्ति  सदृशो  मया |यक्ष्ये दास्यामि मोदिष्य इत्यज्ञान  विमोहिता : || पद पदार्थ (अहम्) आढ्य: अस्मि – (मैं) स्वाभाविक रूप से धनवान हूँ ;(अहम्) अभिजनवान अस्मि – (मैं) स्वाभाविक रूप से उच्च पारिवारिक विरासत वाला हूँ;मया सदृश: … Read more

१६.१४ – असौ मया हत: शत्रुर्

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय १६ << अध्याय १६ श्लोक १३ श्लोक असौ मया हत: शत्रुर्हनिष्ये चापरानपि |ईश्वरोऽहमहं  भोगी सिद्धोऽहं  बलवान्सुखी || पद पदार्थ मया – मेरे द्वारा (जो बहुत शक्तिशाली हूँ)असौ शत्रु: – यह (मेरा) शत्रुहत: – मारा गया है;अपरान् अपि च (शत्रून्) – और कई अन्य शत्रुओं कोहनिषये … Read more

१६.१३ – इदम् अद्य मया लब्धं

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय १६ << अध्याय १६ श्लोक १२ श्लोक इदमद्य  मया लब्धमिमं प्राप्स्ये मनोरथम् |इदमस्तीदमपि  मे भविष्यति पुनर्धनम्  || पद पदार्थ इदम् – ये सब (भूमि, सन्तान आदि)अद्य – अबमया – मेरी क्षमता सेलब्धं – प्राप्त हुआइमं मनोरथम् – इस अभीष्ट वस्तु कोप्राप्स्ये – प्राप्त करूँगा (अपनी … Read more

१६.१२ – आशापाशशतैर्बद्धाः

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय १६ << अध्याय १६ श्लोक ११ श्लोक आशापाशशतैर्बद्धाः कामक्रोधपरायणाः।ईहन्ते कामभोगार्थमन्यायेनार्थसञ्चयान्।। पद पदार्थ (आसुरी लोग)आशा पाश शतै: बद्धाः – इच्छाओं के नाम की सैकड़ों रस्सियों से बंधे होने के कारणकाम क्रोध परायणाः – काम तथा क्रोध में भली-भांति संलग्न होकरकाम भोगार्थम् – अपनी वासना की पूर्ति … Read more

१६.११ – चिन्तामपरिमेयां च

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय १६ << अध्याय १६ श्लोक १० श्लोक चिन्तामपरिमेयां च प्रलयान्तामुपाश्रिताः।कामोपभोगपरमा एतावदिति निश्चिताः।। पद पदार्थ (आसुरी लोग)अपरिमेयां – असीमितप्रलयान्तां च – विद्यमान तथा प्रलयकाल तक प्राप्त होने वालीचिन्तां – चिंताउपाश्रिताः – करते हुएकामोप भोग परमा: – वासना को ही सर्वोच्च लक्ष्य मानकरएतावत् इति निश्चिताः – ‘यही … Read more

१६.१० – काममाश्रित्य दुष्पूरं

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय १६ << अध्याय १६ श्लोक ९ श्लोक काममाश्रित्य दुष्पूरं दम्भमानमदान्विताः।मोहाद्गृहीत्वाऽसद्ग्राहान्प्रवर्तन्तेऽशुचिव्रताः।। पद पदार्थ (राक्षसी लोग)दुष्पूरं – अतृप्तकामं – इच्छाओंआश्रित्य – पकड़कर (उन्हें पूरा करने के लिए)मोहात् – अज्ञान के कारणअसद्ग्राहान् – अवैध तरीकों से अर्जित धनगृहीत्वा – को पकड़करअशुचि व्रताः – शास्त्रों में स्वीकृत नहीं किए … Read more

१६.९ – एतां दृष्टिम् अवष्टभ्य

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय १६ << अध्याय १६ श्लोक ८ श्लोक एतां दृष्टिमवष्टभ्य नष्टात्मानोऽल्पबुद्धयः।प्रभवन्त्युग्रकर्माणः क्षयाय जगतोऽशुभा:।। पद पदार्थ (राक्षसी लोग)एतां दृष्टिं – इस कुटिल दृष्टिअवष्टभ्य – को धारण करकेनष्टात्मान: – आत्मा (जो शरीर से भिन्न है) को न देखकरअल्प बुद्धयः – क्षुद्रबुद्धि वाले होकर (जो शरीर ज्ञेय है और … Read more

१६.८ – असत्यम् अप्रतिष्ठं ते

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय १६ << अध्याय १६ श्लोक ७ श्लोक असत्यमप्रतिष्ठं ते जगदाहुरनीश्वरम्।अपरस्परसम्भूतं किमन्यत्कामहेतुकम्।। पद पदार्थ ते – वे राक्षसी लोगजगत् – यह जगत्असत्यम् अप्रतिष्ठम् अनीश्वरम् आहु: – नहीं कहते कि, ” ब्रह्म से व्याप्त है, ब्रह्म द्वारा ही धारण किया जाता है तथा ब्रह्म द्वारा ही नियंत्रित … Read more

१६.७ – प्रवृत्तिं च निवृत्तिं च

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय १६ << अध्याय १६ श्लोक ६ श्लोक प्रवृत्तिं च निवृत्तिं च जना न विदुरासुराः।न शौचं नापि चाचारो न सत्यं तेषु विद्यते।। पद पदार्थ असुराः जना: – जो लोग आसुरी श्रेणी में हैंप्रवृत्तिं च – ऐश्वर्य (भौतिक संपत्ति, नियंत्रण)निवृत्तिं च – और मोक्ष दोनों का साधन … Read more

१६.६ – द्वौ भूतसर्गौ लोकेऽस्मिन्

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय १६ << अध्याय १६ श्लोक ५ श्लोक द्वौ भूतसर्गौ लोकेऽस्मिन् दैव आसुर एव च।दैवो विस्तरशः प्रोक्त आसुरं पार्थ मे श्रृणु।। पद पदार्थ पार्थ – हे कुन्तीपुत्र!अस्मिन् लोके – [भौतिकवादी] कर्मों की इस दुनिया मेंभूत सर्गौ – प्राणियों की रचनादैव: – देवता से संबंधितआसुर एव च … Read more