२.२१ – वेदाविनाशिनं नित्यं

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय २ <<अध्याय २ श्लोक २० श्लोक वेदाविनाशिनं नित्यं य एनमजमव्ययम्‌ ।कथं स पुरुषः पार्थ कं घातयति हन्ति कम्‌ ॥ पद पदार्थ पार्थ – हे अर्जुन !य: पुरुषः – वो आदमीएनं – इस आत्मा (जीवात्मा )अविनाशिनं – अविनाशी हैअजं – अजात हैअव्ययं – निर्दोष हैनित्यं – … Read more

२.२० – न जायते म्रियते वा कदाचिन्

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय २ <<अध्याय २ श्लोक १९ श्लोक न जायते म्रियते वा कदाचिन्नायं भूत्वा भविता वा न भूयः ।अजो नित्यः शाश्वतोऽयं पुराणो न हन्यते हन्यमाने शरीरे ॥ पद पदार्थ अयं – आत्मा ( स्वयं )कदाचित अपि – कभी नहींन जायते – न उत्पन्न होता हैन म्रियते वा … Read more

२.१९ – य एनं वेत्ति हन्तारं

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय २ <<अध्याय २ श्लोक १८ श्लोक य एनं वेत्ति हन्तारं यश्चैनं मन्यते हतम्‌ ।उभौ तौ न विजानीतो नायं हन्ति न हन्यते ॥ पद पदार्थ य: – वो जोएनं – आत्मा के बारे मेंहन्तारं – कि आत्मा हत्या करता है ( अग्नि के माद्यम से )वेत्ति … Read more

२.१८ – अन्तवन्त इमे देहा

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय २ <<अध्याय २ श्लोक १७ श्लोक अन्तवन्त इमे देहा नित्यस्योक्ताः शरीरिणः ।अनाशिनोऽप्रमेयस्य तस्माध्युध्यस्व भारत ॥ पद पदार्थ इमे देहा: – इन प्रत्यक्ष शरीरोंनित्यस्य – नित्य ( जिसका प्रारंभ न हो )अनाशिन: – जिसका विनाश न होअप्रमेयस्य – चेतन ( चित) होने के नाते यह भोक्ता … Read more

२.१७ – अविनाशि तु तद्विद्धि

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय २ <<अध्याय २ श्लोक १६ श्लोक अविनाशि तु तद्विद्धि येन सर्वमिदं ततम्‌ ।विनाशमव्ययस्यास्य न कश्चित्कर्तुमर्हति ॥ पद पदार्थ येन – वो आत्माइदं सर्वं – ये सारे अचित वस्तुततम्‌ – व्यापित हैतत् तु – वो आत्माअविनाशि – कभी नाश नहीं होगाविद्धि – जानोअव्ययस्य – अविनाशिअस्य – … Read more

२.१६ – नासतो विद्यते भावो

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय २ <<अध्याय २ श्लोक १५ श्लोक नासतो विद्यते भावो नाभावो विद्यते सतः ।उभयोरपि दृष्टोऽन्तस्त्वनयोस्तत्वदर्शिभिः ॥ पद पदार्थ असत: – देह ( शरीर / वस्तु) जो विद्यमान न हो ( अस्थायी)भाव: – नित्यता जो आत्मा (चित ) का लक्षण हो न विद्यते – अनुपस्थितसतः – आत्मा … Read more

२.१५ – यं हि न व्यथयन्त्येते

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय २ <<अध्याय २ श्लोक १४ श्लोक यं हि न व्यथयन्त्येते पुरुषं पुरुषर्षभ ।समदुःखसुखं धीरं सोऽमृतत्वाय कल्पते ॥ पद पदार्थ पुरुषर्षभ – हे नरपति !येते – ऐसे प्राकृतिक सुख और दुःख के सम्बन्धसमदुःखसुखं – सुख और दुःख को समान भाव से सोचनाधीरं – निर्भय रहनायं पुरुषं … Read more

२.१४ – मात्रास्पर्शास्तु कौन्तेय

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय २ <<अध्याय २ श्लोक १३ श्लोक मात्रास्पर्शास्तु कौन्तेय शीतोष्णसुखदुःखदाः ।आगमापायिनोऽनित्यास्तांस्तितिक्षस्व भारत ॥ पद पदार्थ कौन्तेय – हे कुन्तीपुत्र !मात्रास्पर्शा – जब मनुष्य के पाँच ज्ञानेन्द्रियों ( आंख, कान, नाक, जीभ और त्वचा ) का संपर्क तन्मात्राओं ( सूक्ष्म वस्तुओं ) जैसे शब्द , स्पर्श, रूप … Read more

२.१३ – देहिनोऽस्मिन् यथा देहे

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय २ <<अध्याय २ श्लोक १२ श्लोक देहिनोऽस्मिन् यथा देहे कौमारं यौवनं जरा ।तथा देहान्तरप्राप्तिर्धीरस्तत्र न मुह्यति ॥ पद पदार्थ अस्मिन् देहे – (जो जीवित है ) इस शरीर मेंदेहिना: – आत्मा के लिए ( चित )कौमारं – बचपनयौवनं – जवानीजरा – बुढ़ापायथा (भवंती) – जिस … Read more

२.१२ – न त्वेवाहं जातु नासं

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय २ <<अध्याय २ श्लोक ११ श्लोक न त्वेवाहं जातु नासं न त्वं नेमे जनाधिपाः ।न चैव न भविष्यामः सर्वे वयमतः परम्‌ ॥ पद पदार्थ अहम् – मैं ( सर्वेश्वर हूँ – सबका प्रभु )जातु – ( भूतकाल में ) हमेशान आसं ( इति) न – … Read more