२.११ – अशोच्यान्‌ अन्वशोचस्त्वं

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय २ <<अध्याय २ श्लोक १० श्लोक श्री भगवानुवाचअशोच्यानन्वशोचस्त्वं प्रज्ञावादांश्च भाषसे ।गतासूनगतासूंश्च नानुशोचन्ति पण्डिताः ॥ पद पदार्थ श्री भगवानुवाच – भगवान ने कहात्वं – तुम ( अर्जुन )अशोच्यान्‌ – जिनके बारे में चिंतित होना अनावश्यक होअन्वशोच: – परेशान हो रहे होप्रज्ञा वादां च – बुद्धिमत्ता से … Read more

२.१० – तम् उवाच हृषीकेशः

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय २ <<अध्याय २ श्लोक ९ श्लोक तमुवाच हृषीकेशः प्रहसन्निव भारत ।सेनयोरुभयोर्मध्ये विषीदन्तमिदं वचः ॥ पद पदार्थ भारत – हे भरतवंशी धृतराष्ट्र!हृषीकेशः – कृष्णप्रहसन्निव – मुस्कुराते हुएउभयो: सेनयो: मध्ये – दोनों सेनाओं के बीच मेंविषीदन्तम्- शोक पीडिततं – अर्जुन के प्रतिइदं वचः – यह वचनउवाच – … Read more

२.९ – एवमुक्त्वा हृषीकेशं

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय २ <<अध्याय २ श्लोक ८ श्लोक संजय उवाचएवमुक्त्वा हृषीकेशं गुडाकेशः परन्तप ।न योत्स्य इति गोविन्दमुक्त्वा तूष्णीं बभूव ह ॥ पद पदार्थ संजय उवाच – संजय ने कहापरन्तप: – जिसको देखके विरोधी डर से काँप उठेगुडाकेशः – अर्जुनहृषीकेशं – हृषीकेश सेएवम् उक्त्वा – इस प्रकार बोलकर … Read more

२.८ – न हि प्रपश्यामि ममापनुद्याद्

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय २ <<अध्याय २ श्लोक ७ श्लोक न हि प्रपश्यामि ममापनुद्याद् यच्छोकमुच्छोषणमिन्द्रियाणाम्‌ ।अवाप्य भूमावसपत्नमृद्धं राज्यं सुराणामपि चाधिपत्यम्‌ ॥ पद पदार्थ इन्द्रियाणां – ज्ञानेन्द्रिय ( जैसे आँख आदि )उच्छोषणं – जो अत्यंत सूख जाएमम शोकं – मेरे दुःखयत अनुपनुद्याद् – जो इसको मिटा देतत – वोअहम् – … Read more

२.७ – कार्पण्य दोषोपहतस्वभावः

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय २ <<अध्याय २ श्लोक ६ श्लोक कार्पण्यदोषोपहतस्वभावः पृच्छामि त्वां धर्मसम्मूढचेताः ।यच्छ्रेयः स्यान्निश्चितं ब्रूहि तन्मे शिष्यस्तेऽहं शाधि मां त्वां प्रपन्नम्‌ ॥ पद पदार्थ कार्पण्य दोषोपहतस्वभावः – मानसिक शक्तिहीनता के कारण विनष्ट हिम्मत सेधर्मसम्मूढचेताः – गुण विभ्रांत मन सेत्व – तुझसेपृच्छामि – पूछता हूँइस विषय परयत् निश्चितं … Read more

२.६ – न चैतद् विद्मः कतरन् नो गरीय:

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय २ <<अध्याय २ श्लोक ५ श्लोक न चैतद्विद्मः कतरन्नो गरीयो यद्वा जयेम यदिवा नो जयेयुः ।यानेव हत्वा न जिजीविषाम: तेऽवस्थिताः प्रमुखे धार्तराष्ट्राः॥ पद पदार्थ यद्वा जयेम – अगर हम उनपर विजय प्राप्त करेंगेयदिवा न: जयेयुः – या वो हमपर विजय प्राप्त करेंगेकतरत् न: गरीय: – … Read more

२.५ – गुरूनहत्वा हि महानुभावान्

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय २ <<अध्याय २ श्लोक ४ श्लोक गुरूनहत्वा हि महानुभावान् श्रेयो भोक्तुं भैक्ष्यमपीह लोके ।हत्वार्थकामांस्तु गुरूनिहैव भुञ्जीय भोगान्‌ रुधिरप्रदिग्धान्‌ ॥ पद पदार्थ महानुभावान् – आदरणीयगुरून्‌ – गुरूजन ( जैसे भीष्म तथा द्रोण )अहत्वा – बिना मारेइह लोके – इस संसार मेंभैक्ष्यं भोक्तुं अपि – भीख माँगकर … Read more

२.४ – कथं भीष्मम्‌

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय २ <<अध्याय २ श्लोक ३ श्लोक अर्जुन उवाचकथं भीष्ममहं सङ्‍ख्ये द्रोणं च मधुसूदन ।इषुभिः प्रतियोत्स्यामि पूजार्हावरिसूदन ॥ पद पदार्थ अरिसूदन – हे दुश्मनों का विनाशी !मधुसूदन – मधु नामक राक्षस का ध्वंसक !अहम् – मैं सङ्‍ख्ये – इस युद्ध मेपूजार्हो – पूजनीयभीष्मम्‌ – भीष्म पितामहद्रोणं … Read more

२.३ – क्लैब्यं मा स्म गमः पार्थ

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय २ <<अध्याय २ श्लोक २ श्लोक क्लैब्यं मा स्म गमः पार्थ नैतत्त्वय्युपपद्यते।क्षुद्रं हृदय दौर्बल्यं त्यक्त्वोत्तिष्ठ परन्तप ॥ पद पदार्थ पार्थ – हे कुन्तीपुत्र !क्लैब्यं – कायरतामा स्म गमः – का अधिग्रहण मत करो(क्योंकि )एतत – यहत्वयी – तुझकोन उपद्यते – शोभा नहीं देतापरन्तप – हे … Read more

२.२ – कुतस्त्वा कश्मलम्‌ इदं

श्री: श्रीमते शठकोपाय नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमद्वरवरमुनये नमः अध्याय २ <<अध्याय २ श्लोक १ श्लोक श्रीभगवानुवाचकुतस्त्वा कश्मलमिदं विषमे समुपस्थितम्‌।अनार्यजुष्टमस्वर्ग्यमकीर्तिकरमर्जुन॥ पद पदार्थ श्रीभगवानुवाच – भगवान ने कहाअर्जुन – हे अर्जुन !अनार्यजुष्टम्‌ – मूर्ख लोगों के द्वारा प्राप्तअस्वर्ग्यम्‌ – जो स्वर्ग प्राप्ति को रोकेअकीर्तिकरम्‌ – जो जुगुप्सा का कारण बन जाएइदं कश्मलम्‌ – यह शोकविषमे – … Read more